Múa lân Trung thu: Nguồn gốc & ý nghĩa văn hóa

Múa lân là nét đẹp văn hóa truyền thống, thường xuất hiện trong các dịp lễ Tết, khai trương với ý nghĩa mang lại may mắn, tài lộc. Hôm nay, cùng khám phá nguồn gốc và ý nghĩa của tục múa lân trong mùa trung thu.

Múa lân, nét đẹp văn hóa truyền thống quen thuộc, luôn hiện diện trong những dịp lễ Tết, khai trương, mang theo lời cầu chúc an khang thịnh vượng. Vào mùa Trung thu, múa lân lại càng thêm rộn ràng, mang đến niềm vui cho trẻ thơ. Cùng khám phá nguồn gốc và ý nghĩa sâu sắc của tục múa lân trong đêm hội trăng rằm.

Hình ảnh đoàn lân với trống xập xình là nét đẹp quen thuộc của văn hóa Việt Nam, đặc biệt là trong các dịp lễ hội truyền thống. Từ Tết Nguyên đán rộn ràng, khai trương hân hoan đến Trung thu rực rỡ, những chú lân tung tăng múa nhảy mang theo lời chúc thịnh vượng, tài lộc cho mọi nhà. Hãy cùng khám phá sâu hơn về tục múa lân, nét đẹp văn hóa độc đáo này!

1Nguồn gốc múa lân?

Múa lân, một nghệ thuật đường phố truyền thống từ Trung Quốc, đã trở thành nét văn hóa quen thuộc tại Việt Nam. Được biểu diễn trong các dịp lễ Tết, lễ hội, khai trương, kỷ niệm hay đám cưới, múa lân là lời chúc may mắn, thịnh vượng và hạnh phúc. Bộ ba linh vật Lân – Sư – Rồng tượng trưng cho những điều tốt đẹp, mang đến sự an khang và thịnh vượng cho gia chủ. Từ ngày văn hóa Trung Hoa du nhập, múa lân đã lan tỏa rộng rãi, trở thành một phần không thể thiếu trong các dịp lễ trọng đại của người Việt.

Truyền thuyết về lân và ông địa bắt nguồn từ một câu chuyện cổ xưa ở Trung Hoa. Thuở hồng hoang, một con thú hung dữ thường xuất hiện vào rằm tháng Tám, gieo rắc nỗi kinh hoàng cho dân làng. Một nhà sư từ phương xa đến để giúp người dân trừ hại. Ông sai đệ tử bụng phệ, mặc áo đỏ rực, cầm quạt thần để xua đuổi ác thú. Những đệ tử khác thì gióng trống khua chiêng ầm ĩ, khiến con thú khiếp sợ bỏ chạy. Từ đó, hình ảnh lân và ông địa trở thành biểu tượng của sự may mắn và thịnh vượng, xua đuổi tà ma và mang đến bình an cho mọi nhà.

Qua nhiều lần cải biến, nó đã trở thành một môn nghệ thuật dân gian, mang ý nghĩa cầu an, xua đuổi những điều không may mắn.

2Ý nghĩa của tục múa lân

Múa lân là một nghệ thuật dân gian mang ý nghĩa cầu chúc thịnh vượng cho năm mới. Những động tác uyển chuyển của lân, sư, rồng thể hiện sự linh hoạt, dũng mãnh, mang đến niềm vui và may mắn cho mọi người. Tùy theo không gian và dịp lễ hội, các con vật này sẽ thể hiện những bài múa riêng biệt hoặc kết hợp thành bộ ba hoành tráng, tạo nên một màn trình diễn ấn tượng và độc đáo.

Múa sư tử (miền Bắc) hay múa lân (miền Nam) là nét văn hóa độc đáo, thường được biểu diễn rộn ràng trước Tết Trung thu. Múa lân thường xuất hiện vào các đêm 12, 13 âm lịch, đạt cao điểm vào 14, 15 âm lịch, mang đến không khí vui tươi, náo nhiệt cho lễ hội.

Múa lân rộn ràng trong đêm trung thu, một nét đẹp văn hóa truyền thống mang đến niềm vui bất tận cho trẻ thơ. Tiếng trống rộn ràng, ánh đèn lung linh hòa quyện cùng những bước nhảy uyển chuyển của con lân, tô điểm thêm sắc màu rực rỡ cho đêm rằm tháng Tám, lưu giữ những kỉ niệm khó quên trong lòng các bạn nhỏ.

Ngày xưa, khi Việt Nam còn là đất nước nông nghiệp lúa nước, mùa thu hoạch là thời điểm hiếm hoi ba mẹ, ông bà được nghỉ ngơi sau những tháng ngày vất vả. Cả nhà quây quần bên nhau, trò chuyện rôm rả, cùng tận hưởng bầu không khí trong lành của đất trời. Tết Trung thu, tiếng trống, tiếng chập chõa, tiếng hò reo của trẻ con như lời cầu chúc mùa màng bội thu, mở đầu nửa năm mới an khang thịnh vượng. Chính vì thế, hình ảnh lân sư rồng tưng bừng, náo nhiệt luôn là nét đẹp truyền thống, tô điểm thêm cho mùa thu hoạch ấm áp, sum vầy.

3Múa Lân Sư Tử: So Sánh Văn Hóa Các Nước

Sư tử Bắc Trung Quốc

Sư tử phương Bắc Trung Quốc, hay còn gọi là Bắc sư, được tạo hình tương tự chó Bắc Kinh hoặc sư tử đá. Chúng thường được thể hiện thành cặp đực cái ở phía bắc Trung Quốc, với các động tác sống động, như thật trong các buổi trình diễn.

Ninh Hải (Ninh Ba), Từ Thủy (Hà Bắc), Đại Liên (Liêu Ninh) và Bắc Kinh đều là những cái tên nổi tiếng với nghệ thuật múa lân. Sư tử Bắc Trung Quốc đặc trưng bởi những pha nhào lộn nguy hiểm, đặc biệt là giữ thăng bằng trên mai hoa thung hay quả bóng khổng lồ. Ngoài ra, múa lân trên tháp Thiên đàng cũng là một màn biến thể độc đáo.

Sư tử phương Nam Trung Quốc

Sư tử phương Nam Trung Quốc, còn được gọi là múa lân Quảng Đông, có nguồn gốc từ vùng Quảng Đông. Đặc trưng của sư tử này là một chiếc sừng duy nhất, được cho là liên quan đến truyền thuyết về Nian, một con quái vật thần thoại trong văn hóa Trung Hoa.

Sư tử phương Nam có hai phong cách chính: Sư tử Quảng Đông (Fut San/Phật Sơn) và Sư tử Quảng Tây (Hok San/Hạc Sơn). Cả hai phong cách đều được đặt tên theo nơi xuất xứ của chúng.

Sư tử xanh lục

Sư tử xanh, hay còn gọi là Thanh sư, là một biến thể của múa lân miền nam Trung Quốc có nguồn gốc từ tỉnh Phúc Kiến. Điểm khác biệt chính của Thanh sư là sư tử thường được sơn màu xanh lá cây và đeo mặt nạ tròn độc đáo.

Sư tử Việt Nam

Tranh Đông Hồ cổ xưa lưu giữ dòng chữ Nôm “Phụng Lan”, miêu tả điệu nhảy sư tử tương tự nghệ thuật múa Lân quen thuộc trong các lễ hội Việt Nam và Trung Quốc. Hình ảnh này thường xuất hiện rực rỡ trong dịp Tết Nguyên tiêu, Tết Trung thu và Tết Nguyên đán, mang đến không khí vui tươi, may mắn cho năm mới.

Điệu nhảy truyền thống Việt Nam thường kết hợp với võ thuật và nhào lộn, tạo nên sự sôi động và mạnh mẽ. Bên cạnh đó, hình ảnh ông Địa với chiếc bụng phệ, nụ cười hiền hậu, tay cầm gậy cầu và quạt mo, góp phần mang đến không khí vui tươi, may mắn cho buổi biểu diễn.

Sư tử Nhật Bản

Múa sư tử Nhật Bản, được gọi là sư tử vũ (獅子舞) trong tiếng Nhật, có nguồn gốc từ Trung Quốc thời nhà Đường. Được biểu diễn trong lễ kỷ niệm ngày sinh của Đức Phật, điệu nhảy này đã trở thành một phần văn hóa truyền thống của Nhật Bản.

Múa lân là một truyền thống lâu đời ở Nhật Bản, với mỗi vùng miền mang nét độc đáo riêng. Từ phong cách nhảy, điệu múa cho đến thiết kế sư tử đều đa dạng. Sư tử Nhật Bản đặc trưng bởi đầu bằng gỗ, sơn mài gọi là shishi-gashira, thân hình được làm từ vải xanh lá cây hoa trắng. Trang phục múa chỉ dành cho một người, tạo nên sự độc đáo và uyển chuyển trong từng động tác.

Sư tử Triều Tiên

Múa sư tử, còn được gọi là “toan nghê” trong lịch sử Triều Tiên, là một nghi thức trừ tà truyền thống bắt nguồn từ triều đại Cao Ly. Lễ múa này được tổ chức vào dịp năm mới, mang ý nghĩa xua đuổi tà ma, mang đến may mắn và thịnh vượng.

Sư tử Triều Tiên nổi bật với mặt nạ lớn, khuôn mặt hài hước và trang phục màu nâu. Những con sư tử này thường được biểu diễn cùng những người đeo mặt nạ khác, tạo nên một màn trình diễn độc đáo. Đôi mắt của chúng được sơn vàng, nhằm xua đuổi tà ma và mang đến may mắn.

Sư tử Tây Tạng

Nằm ẩn mình giữa Hy Mã Lạp Sơn và Tây Tạng là điệu nhảy sư tử tuyết, một nét văn hóa độc đáo. Sư tử tuyết ở đây nổi tiếng với bộ lông trắng muốt, nhưng điểm khác biệt chính là màu sắc bờm. Tại Tây Tạng, bờm của chúng thường có màu xanh hoặc viền xanh, trong khi ở Sikkim, màu xanh của bờm lại là điểm đặc trưng.

Sư tử Indonesia

Múa lân, hay barongsai, là một nét văn hóa độc đáo được người Indonesia phát triển từ truyền thống Trung Quốc. Dù được du nhập từ đất nước láng giềng, barongsai đã được biến tấu, mang đậm bản sắc riêng, đặc biệt là ở Bali và Java. Múa lân thường được biểu diễn rộn ràng trong dịp Tết Nguyên đán, với nhiều phong cách đa dạng, tạo nên một lễ hội đầy màu sắc và sôi động.

Múa Barong ở Bali, Indonesia là một hình thức nghệ thuật truyền thống, kết hợp âm nhạc, múa, và trang phục độc đáo.

4Âm nhạc và nhạc cụ

Múa lân Trung Quốc, một nghệ thuật truyền thống, được biểu diễn với sự kết hợp của âm nhạc và các nhạc cụ truyền thống như trống, chũm chọe, thanh la và cồng chiêng. Phong cách biểu diễn và nhịp điệu có thể thay đổi tùy theo vùng miền, nhưng hiện nay, việc sử dụng nhạc từ điện thoại, máy tính bảng, laptop và mp3 cũng được chấp nhận.

5Trang phục

Múa lân, một nét văn hóa phổ biến ở Đông Nam Á, đòi hỏi trang phục đặc biệt thường phải được nhập khẩu từ các cửa hàng thủ công ở châu Á với chi phí cao. Ngoại trừ một số quốc gia như Malaysia có cộng đồng người Hoa đông đảo, nơi trang phục và nhạc cụ sư tử có sẵn trong nước.

6Hiệp hội múa lân và võ thuật

Múa lân Trung Quốc, với các màn trình diễn đòi hỏi kỹ thuật võ thuật cao, có mối liên hệ chặt chẽ với kungfu. Các vũ công thường là thành viên của các câu lạc bộ hoặc trường kungfu địa phương, mang đến cho điệu múa sự uyển chuyển và sức mạnh phi thường.

7Tục múa lân ở các nước khác

Múa lân không chỉ là nét văn hóa độc đáo của Việt Nam, mà còn phổ biến trong phong tục của nhiều nước châu Á khác.

Múa lân ở Trung Quốc là nghi lễ cầu chúc, xua đuổi tà ma, cầu bình an, phát tài, vạn sự hanh thông và may mắn cho cả năm.

Ở Nhật Bản, con lân được coi là biểu tượng may mắn và xua đuổi tà ma. Các vũ công múa lân cùng với nhạc sĩ sáo và trống, mang đến niềm vui và may mắn cho mọi người. Đôi khi, con lân còn cắn nhẹ vào người để cầu chúc may mắn.

8Trình diễn múa lân

Trình diễn múa lân là một nghệ thuật truyền thống độc đáo, thu hút người xem bởi sự kết hợp hài hòa giữa động tác uyển chuyển của lân, nhịp trống rộn ràng và sự góp mặt của các nhân vật đặc trưng. Đội múa lân thường gồm nhiều thành viên: người đội đầu lân với chiếc đầu giấy đầy màu sắc và đuôi vải bay phấp phới, người cầm côn hộ vệ lân và nhân vật không thể thiếu là ông Địa với nụ cười hiền hòa.

Múa lân đa dạng, với nhiều phong cách độc đáo.

• Ngao đầu, biểu tượng uy dũng của mãnh tướng, hảo hán, anh hùng. Con lân thể hiện tài năng tả xung hữu đột, tiến thoái nhịp nhàng, bộ pháp hùng dũng, nhảy cao, trèo giỏi, khiến người xem say mê.
• Hai con lân, một cặp trời sinh, uyển chuyển hòa hợp như đất trời, âm dương. Màn trình diễn rộn ràng, thể hiện niềm vui trọn vẹn, như loan phụng hòa hợp, mang đến may mắn và thịnh vượng.
• Tam Tinh, ba con lân múa uyển chuyển, tượng trưng cho những điều tốt đẹp, ước nguyện của mọi người. Ba con lân mang màu sắc vàng, đỏ, đen, đại diện cho Phúc, Lộc, Thọ, mang đến sự may mắn và thịnh vượng.
• Tam Anh, với hình ảnh ba con lân múa uyển chuyển, tượng trưng cho Lưu Bị, Quan Vũ và Trương Phi. Ba người cùng chung chí hướng, gắn bó keo sơn, vượt qua mọi khó khăn nguy hiểm, thể hiện tình nghĩa anh em sâu sắc, hùng dũng và khí phách phi thường.
• Tứ Quý hưng long với bốn con lân múa uyển chuyển, tượng trưng cho bốn mùa, bốn phương, bốn hiện tượng trời đất. Bốn đầu lân trắng, vàng, đỏ, đen (hoặc xanh) mang ý nghĩa sung mãn, trường thọ, khỏe mạnh và hạnh phúc.

9Múa lân trong các dịp lễ

Múa lân là nét văn hóa truyền thống đặc sắc của Châu Á, thường được biểu diễn trong các lễ hội lớn như Tết Nguyên Đán, Trung Thu, mang ý nghĩa cầu may mắn, thịnh vượng và hạnh phúc cho năm mới.

10Tiến hóa và cạnh tranh

Múa lân, một nét văn hóa truyền thống của người Hoa, đã lan rộng khắp thế giới nhờ vào sự di cư và di dân của cộng đồng người Hoa. Từ châu Mỹ, châu Âu, châu Á, châu Phi, châu Úc, Thái Bình Dương Polynesia đến các khu vực Đông Nam Á, nơi có ảnh hưởng lớn của văn hóa Trung Quốc, múa lân đã trở thành một biểu tượng văn hóa đặc trưng, góp phần tạo nên sự đa dạng và phong phú cho văn hóa thế giới.

11Vấn đề chính trị

Múa lân, biểu tượng văn hóa Trung Quốc, được phổ biến rộng rãi trong các cộng đồng người Hoa ở nước ngoài và một số quốc gia Đông Nam Á. Tuy nhiên, tại một vài quốc gia, nỗ lực cấm hoặc khiêu khích nhằm đàn áp bản sắc văn hóa Trung Quốc đã xuất hiện, gây lo ngại cho cộng đồng người Hoa.

Múa sư tử, một biểu tượng văn hóa lâu đời, từng trở thành tâm điểm tranh luận chính trị và xã hội tại Malaysia. Vào những năm trước 1990, loại hình nghệ thuật này bị cấm diễn ra ngoài dịp Tết Nguyên đán vì lý do không phù hợp với bản sắc văn hóa địa phương. Chính phủ Malaysia lúc đó đề xuất thay thế múa sư tử bằng múa hổ, một động thái nhằm định hình lại bản sắc văn hóa quốc gia.

12Trong văn hóa đại chúng

Múa lân, vốn là một biểu diễn truyền thống của Trung Quốc, đã được đưa vào các bộ phim võ thuật và cổ điển Hồng Kông, với những động tác uyển chuyển, dũng mãnh được thể hiện như các kỹ năng Wushu hay kung fu. Không chỉ vậy, múa lân còn góp mặt trong các video âm nhạc và phim hoạt hình nổi tiếng, khẳng định sức hút bất tận của nghệ thuật truyền thống này.

Tại Việt Nam, văn hóa múa lân cũng được thể hiện qua những tác phẩm thiếu nhi nổi tiếng như bài thơ “Múa lân” hay bài hát “Đêm Trung thu”, góp phần lan tỏa niềm vui và nét đẹp truyền thống.

13Múa rồng

Múa rồng, một hình thức biểu diễn truyền thống của Trung Quốc tương tự múa lân, xuất hiện sau múa lân. Cả hai loại hình nghệ thuật này đều được trình diễn trong các lễ hội, mang ý nghĩa cầu may mắn và thịnh vượng.

Múa lân và sư tử chỉ cần 2 người, nhưng múa Rồng cần từ 6 đến 20-30 người. Đây là một điệu múa đòi hỏi sự tập luyện công phu, giúp các nghệ nhân thể hiện các động tác uyển chuyển và đồng bộ một cách hoàn hảo.

Hy vọng bài viết đã giúp bạn hiểu thêm về nét đẹp truyền thống múa lân của người Việt. Chúc bạn và gia đình một Tết Trung thu vui vẻ, ngập tràn tiếng cười!