Ông Táo về Trời: Truyền thuyết & Phong tục Việt Nam

Sự tích ông Công ông Táo kể về Hai ông một bà – thần Nhà, thần Đất và thần Bếp núc, thể hiện tình nghĩa vợ chồng, gắn liền với truyền thống thờ cúng ông Táo mỗi dịp cuối năm.

Ngày 23 tháng Chạp, không khí rộn ràng của lễ cúng ông Táo bao trùm khắp mọi nhà. Đây là nét đẹp văn hóa truyền thống đặc sắc của người Việt, ẩn chứa câu chuyện ly kỳ về vị thần cai quản bếp lửa, mang đến sự ấm no, hạnh phúc cho mỗi gia đình.

Mỗi độ xuân về, khi cái se lạnh của gió mùa đông bắc len lỏi vào từng ngóc ngách, người dân Việt Nam lại nô nức chuẩn bị cho lễ cúng ông Công ông Táo, một phong tục truyền thống lâu đời. Lễ cúng ông Táo được tổ chức vào ngày 23 tháng Chạp, là dịp để con cháu thể hiện lòng thành kính với những vị thần cai quản bếp lửa, đồng thời cầu mong một năm mới bình an, no đủ. Tuy nhiên, ít ai biết về sự tích đầy thú vị của ông Táo và hành trình về trời của ngài. Cùng khám phá câu chuyện về vị thần bếp lửa này nhé!

1Truyền thuyết về hai ông Táo và bà Táo về trời

Táo Quân trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ địa, Thổ kỳ của Trung Hoa. Tuy nhiên, người dân Việt Nam đã truyền miệng và biến đổi câu chuyện thành sự tích về 2 ông 1 bà: Thần Đất, Thần Nhà, Thần Bếp, gọi chung là Táo Quân hoặc ông Táo. Phong tục thờ cúng ông Táo đã trở thành nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt.

Ngày xưa, Thị Nhi và Trọng Cao sống hạnh phúc bên nhau. Nhưng một cơn giận dữ đã khiến Trọng Cao làm Thị Nhi đau lòng, đẩy cô vào cảnh bơ vơ. Lang thang đến một ngôi làng, Thị Nhi gặp Phạm Lang, một người đàn ông tốt bụng và đầy lòng yêu thương. Tình yêu nảy nở giữa họ, dẫn đến một cuộc hôn nhân mới, mang đến cho Thị Nhi niềm vui và hạnh phúc.

Nỗi nhớ Thị Nhi giày vò Trọng Cao, khiến chàng quên hết mọi thù hận. Bỏ lại quê hương, chàng lang thang khắp nơi, lòng mang theo hy vọng mong manh tìm lại người thương. Càng đi, túi tiền càng vơi, đến khi chẳng còn gì, Trọng Cao đành phải lê lết đời sống bằng nghề ăn xin.

Ngày 23 tháng Chạp, Trọng Cao lê bước xin ăn, lòng nặng trĩu. Bỗng, trước một ngôi nhà, ánh lửa vàng rực rỡ. Thị Nhi, người vợ hiền của Trọng Cao, đang đốt vàng mã. Nhận ra chồng mình trong bộ dạng đói khổ, Thị Nhi không chút do dự mang gạo ra giúp đỡ. Phạm Lang, người chồng ghen tuông của Thị Nhi, chứng kiến cảnh ấy, lòng nghi ngờ dâng lên. Thị Nhi, xấu hổ và tuyệt vọng, lao vào đống lửa tự vẫn. Trọng Cao, chứng kiến cảnh tượng đau lòng, lòng đầy ân nghĩa và thương tiếc, cũng nhảy vào lửa theo vợ. Phạm Lang, đau đớn trước cái chết của Thị Nhi, không thể sống thiếu người vợ yêu dấu, cũng gieo mình vào biển lửa, kết thúc bi kịch của cuộc đời.

Thương cảm trước mối tình éo le của ba người, Ngọc Hoàng ban cho họ chức Táo Quân. Từ đó, họ lên thiên đình trông coi việc bếp núc, đất đai, chợ búa của nhân gian và hàng năm vào ngày 23 tháng Chạp, lên bẩm báo Ngọc Hoàng về những điều đã xảy ra dưới trần gian.

Ngày 23 tháng Chạp, người dân Việt Nam lại thực hiện nghi lễ cúng đưa ông Táo về trời, báo cáo Ngọc Hoàng những việc đã xảy ra trong năm.

2Lễ Cúng Ông Công, Ông Táo: Ý Nghĩa và Truyền Thống

Táo quân, vị thần theo sát cuộc sống của mọi người, là sứ giả của Ngọc Hoàng, mang đến muôn nhà những lời tâm tình và thông điệp ý nghĩa.

Táo quân là vị thần ghi chép những việc tốt, việc xấu của con người trong năm, để trình lên Ngọc Hoàng vào cuối năm. Dựa vào đó, Ngọc Hoàng sẽ ban thưởng cho người tốt và trừng phạt kẻ xấu.

Để cầu mong một năm mới bình an, thịnh vượng, người ta thường tổ chức lễ tiễn ông Táo về trời vào ngày 23 tháng Chạp. Lễ cúng đơn giản với bộ giấy “2 mũ ông 1 mũ bà” thể hiện lòng thành kính, mong Ông Táo tâu với Ngọc Hoàng những điều tốt đẹp, cầu may mắn và giảm bớt những điều không may trong năm cũ.

3Ông Táo: Huyền thoại vượt biên giới, bay cao hơn cá chép.

Ông Táo không chỉ được thờ phụng tại Việt Nam mà còn phổ biến ở nhiều quốc gia khác như Đài Loan, Trung Quốc, Singapore. Ngày 23 tháng Chạp, các quốc gia này cũng tổ chức lễ cúng tiễn ông Táo về trời, một nét văn hóa tương đồng với Việt Nam.

Trong văn hóa Việt Nam, Táo Quân được cho là cưỡi cá chép vàng để về trời. Theo truyền thuyết, cá chép vàng là loài cá tiên từng sống trên Thiên Đình, có khả năng vượt Vũ môn. Vì phạm lỗi, Táo Quân bị đày xuống trần gian. Mỗi năm, vào ngày 23 tháng Chạp, ông Táo lại cưỡi cá chép vàng về trời để báo cáo công việc với Ngọc Hoàng. Hình ảnh Táo Quân cưỡi cá chép đã trở thành một biểu tượng văn hóa đặc trưng của Việt Nam, gắn liền với những câu chuyện dân gian về sự tích Táo Quân và hành trình về trời của ông.

Ngoài việc về trời bằng cá chép, một số vùng miền tại Việt Nam, Trung Quốc và Đài Loan tin rằng ông Táo cưỡi ngựa về trời. Do đó, họ cúng thêm ngựa giấy vào ngày 23 tháng Chạp.

Truyền thuyết kể rằng, ông Công ông Táo cưỡi cá chép chầu trời để báo cáo với Ngọc Hoàng về việc quản lý bếp lửa và gia đình trong năm qua, thể hiện sự hiếu thảo, lòng thành và ước mong một năm mới bình an, sung túc.

4Nguồn gốc và ý nghĩa văn hóa của Lễ đưa ông Táo và Lễ rước ông bà ngày Tết

Phong tục Việt Nam có nét độc đáo: Tết ông Táo chỉ có lễ tiễn, không có lễ rước. Ngược lại, ngày giao thừa rước ông bà về, nhưng không có lễ đưa tiễn. Tại sao lại có sự khác biệt này?

Theo quan niệm dân gian, ngày rước ông Táo không cố định bởi vì thời gian ông Táo trở về trần gian phụ thuộc vào lịch làm việc của Ngọc Hoàng Thượng Đế tại Thiên đình. Táo Quân chỉ được phép trở về khi Ngọc Hoàng tuyên bố kết thúc hội nghị Thiên Tào phán sự, và chúng ta, những người trần thế, không thể biết được ngày Ngọc Hoàng quyết định. Chính vì vậy, ngày rước ông Táo không được ấn định cụ thể.

Theo truyền thống, lễ rước ông bà ngày giao thừa là để thể hiện lòng thành kính với tổ tiên. Ông bà được cho là luôn hiện diện trong nhà, trên bàn thờ gia tiên, nên gia đình sẽ cúng tế tại bàn thờ Cửu huyền thất tổ. Việc “rước ông bà” thực chất là mời tất cả tổ tiên, bao gồm cả những người không trực tiếp thờ cúng như tổ tiên đời trước hoặc ông bà bên ngoại, về sum họp cùng gia đình trong bữa cơm ngày giao thừa.

Gia đình không tổ chức lễ đưa tiễn ông bà bởi mong muốn những vị khách quý này ở lại vui cùng gia đình, không vướng bận thời gian. Họ muốn đi khi nào thì đi, và gia đình sẽ lại rước ông bà về trong năm sau.

Lễ cúng ông Táo vào cuối năm là nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt, thể hiện lòng biết ơn và mong muốn Táo Quân sẽ trình báo những điều tốt đẹp nhất lên Ngọc Hoàng, mang lại phước lành cho gia đình.